Ұлпа - (грек. hіstos; лат. textum) — өсімдіктердің шыққан тегі, құрылымы және организмдегі атқаратын қызметі бір-бірімен байланысты жасушалар жүйесі.
Ұлпаны атқаратын қызметіне, шыққан тегіне, морфологиясына, т.б. қасиеттеріне байланысты бірнеше топқа бөледі. Егер ұлпа біркелкі жасушалардан құралған болса, оны жай (колленхима), ал бірнеше жасушалардан тұрса — күрделі () деп жіктейді. Негізгі ұлпалар атқаратын қызметіне байланысты ассимиляция, сіңіргіш, қорлық заттар жинаушы, ауа ұстағыш болып ажыратылады.
Жоғары сатыдағы өсімдіктер ұлпалары 5 түрге бөлінеді:
- меристемалық
- қорғаныш
- механикалық
- өткізгіш
- паренхималық
Өсімдіктердің бір ерекшелігі — олардың тұрақты өсу қасиетін бөлінуге қабілетті меристемалық ұлпаның болуына байланысты.
Қорғаныш Ұлпа
Қорғаныш (жамылғы) ұлпалары өсімдіктің ішкі ұлпаларын сыртқы ортаның қолайсыз әсерінен қорғайды. Эпидермис және тамырдың эпиблема Ұлпасын бастапқы жамылғы, ал көп жағдайда оның бет жағында түрліше қызмет атқаратын түкшелер, балауыз тәріздес кутин қабаттарын кутикула деп атайды. Жапырақ эпидермисі қорғаныш, газ алмасу, транспирация, ал кутикула Ұлпаға микроорганизмдердің, т.б. зиянкестердің енуіне қосымша кедергілік қызметін атқарады.
Механикалық Ұлпа
Механикалық Ұлпалар тіректік қызмет атқарып, жел, жаңбырға төтеп беріп, органдардағы жасушалар мен ұлпаларды, орган бөліктерін біріктіреді. Жасуша қабығының қалыңдап қатаюы, сүректенуі механикалық Ұлпаның анатомиялық ерекшелігінің бірі болып саналады.
Механикалық Ұлпалардың 3 түрі бар:
- колленхима
- склеренхима
Өткізгіш Ұлпа
Өткізгіш Ұлпалар өсімдік денесінде суды, минералдық, органикалық заттарды тасымалдау және органдарды біртұтас жүйеге біріктіру қызметін атқарып, өсімдіктерде түтікті талшықты шоқтарға жинақталады. Сондай-ақ жасушалар жиынтығынан (шірнеліктер, безді талшықтар) немесе дара жасушадан (идиобластар) тұратын секреттік ұлпалар болады. Ұлпаның сапалық өзгешеліктері жасушадағы гендердің ерекше ырықтылығына негізделген. Ұлпа құрамындағы кез келген жасуша оның геномында тұтас организмнің дамуы жөніндегі ақпарат болатындықтан, бүтін органның немесе организмнің бастамасы бола алады. Бірақ бұл қасиеттің жүзеге асуы фитогормондардың, метаболиттердің және олардың физикалық, химикалық жағдайларының өзара үйлесімдігіне тығыз байланысты. Ұлпаның даму жолдарын зерттеуде жасушаларды іn vіtro жағдайында өсіру арқылы жүргізу ядродағы генетикалық бағдарламаны толық жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Ұлпаның пайда болып, дамуын гистогенез, ал бұл процестерді тереңдетіп зерттейтін ілімді — гистология деп атайды. Өсімдіктер Ұлпасын, олардың атқаратын қызметі мен құрылысын өсімдіктер анатомиясы зерттейді.
Дереккөздер
- Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі / — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ұlpa grek histos lat textum osimdikterdin shykkan tegi kurylymy zhәne organizmdegi atkaratyn kyzmeti bir birimen bajlanysty zhasushalar zhүjesi Ұlpany atkaratyn kyzmetine shykkan tegine morfologiyasyna t b kasietterine bajlanysty birneshe topka boledi Eger ulpa birkelki zhasushalardan kuralgan bolsa ony zhaj kollenhima al birneshe zhasushalardan tursa kүrdeli dep zhiktejdi Negizgi ulpalar atkaratyn kyzmetine bajlanysty assimilyaciya sinirgish korlyk zattar zhinaushy aua ustagysh bolyp azhyratylady Zhogary satydagy osimdikter ulpalary 5 tүrge bolinedi meristemalyk korganysh mehanikalyk otkizgish parenhimalyk Өsimdikterdin bir ereksheligi olardyn turakty osu kasietin bolinuge kabiletti meristemalyk ulpanyn boluyna bajlanysty Қorganysh ҰlpaҚorganysh zhamylgy ulpalary osimdiktin ishki ulpalaryn syrtky ortanyn kolajsyz әserinen korgajdy Epidermis zhәne tamyrdyn epiblema Ұlpasyn bastapky zhamylgy al kop zhagdajda onyn bet zhagynda tүrlishe kyzmet atkaratyn tүksheler balauyz tәrizdes kutin kabattaryn kutikula dep atajdy Zhapyrak epidermisi korganysh gaz almasu transpiraciya al kutikula Ұlpaga mikroorganizmderdin t b ziyankesterdin enuine kosymsha kedergilik kyzmetin atkarady Mehanikalyk ҰlpaMehanikalyk Ұlpalar tirektik kyzmet atkaryp zhel zhanbyrga totep berip organdardagy zhasushalar men ulpalardy organ bolikterin biriktiredi Zhasusha kabygynyn kalyndap katayuy sүrektenui mehanikalyk Ұlpanyn anatomiyalyk ereksheliginin biri bolyp sanalady Mehanikalyk Ұlpalardyn 3 tүri bar kollenhima sklerenhimaӨtkizgish ҰlpaӨtkizgish Ұlpalar osimdik denesinde sudy mineraldyk organikalyk zattardy tasymaldau zhәne organdardy birtutas zhүjege biriktiru kyzmetin atkaryp osimdikterde tүtikti talshykty shoktarga zhinaktalady Sondaj ak zhasushalar zhiyntygynan shirnelikter bezdi talshyktar nemese dara zhasushadan idioblastar turatyn sekrettik ulpalar bolady Ұlpanyn sapalyk ozgeshelikteri zhasushadagy genderdin erekshe yryktylygyna negizdelgen Ұlpa kuramyndagy kez kelgen zhasusha onyn genomynda tutas organizmnin damuy zhonindegi akparat bolatyndyktan bүtin organnyn nemese organizmnin bastamasy bola alady Birak bul kasiettin zhүzege asuy fitogormondardyn metabolitterdin zhәne olardyn fizikalyk himikalyk zhagdajlarynyn ozara үjlesimdigine tygyz bajlanysty Ұlpanyn damu zholdaryn zertteude zhasushalardy in vitro zhagdajynda osiru arkyly zhүrgizu yadrodagy genetikalyk bagdarlamany tolyk zhүzege asyruga mүmkindik beredi Ұlpanyn pajda bolyp damuyn gistogenez al bul procesterdi terendetip zerttejtin ilimdi gistologiya dep atajdy Өsimdikter Ұlpasyn olardyn atkaratyn kyzmeti men kurylysyn osimdikter anatomiyasy zerttejdi DerekkozderBiomorfologiya terminderinin tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2009 zhyl ISBN 9965 822 54 9Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet